Genetik alanındaki çalışmalar gün geçtikçe artıyor. Genlerin hayatımızdaki pekçok alanda etkili olduğunu biliyoruz. Peki genlerin spor başarılarını da doğrudan etkilediğini söylesek şaşırırmıydınız? Son araştırmalar genlerin spor başarısını doğrudan etkilediğini ortaya koydu. Bilim dünyası özellikle günümüzde adeta ayrı bir sektör olan spor alanlarında genlerin spor başarısına etkilerini yapılan çalışmalarla tek tek kanıtlıyor. İşte genetik biliminin spor başarılarına etkisini anlatan o yazımızı sizler için hazırladık.
İnsan Genom Projesi ile başlayan ve genler üzerinde uzun yıllardır yapılan çalışmalar yepyeni buluşları da beraberinde getiriyor. Genler üzerinde yapılan son araştırmalar genlerin spordaki başarıya doğrudan etki ettiğini kanıtlıyor. Spor dünyası da bu alandaki yeni buluşu “Sporda yetenek” konusunda kullanıyor. Tıp dünyasında özellikle genetik alanındaki bilimsel ilerlemelerle insan hayatının sırları açığa çıkarken; aynı zamanda hastalıkların tanı ve tedavileri de genetik bilimi rehberliğinde tekrar şekillenmeye başladı. Her bilim dalı için olduğu gibi Spor Bilim dünyası da bu yeniliklere seyirci kalmadı. Geçen süre içinde yeni bilgiler ortaya çıktıkça güncellenen İnsan Genomu Projesi rehberliğinde genetik uygulamalar spor dünyasında her geçen gün daha çok dikkat çekmeye başladı. Günümüzde kitleselleşen sportif etkinlikler insan yaşantısına yön veren kurumlardan birisi haline gelmiştir. Spor artık tamamıyla bilimsel teori ve metotların ışığı altında yapılan bir faaliyet alanına dönüştü. Özellikle amaç yüksek performans olduğunda antrenörler sporcuların başarıları için her yola baş koymayı göze alabilmektedir. “Spor Genetiği” ve “Gen Dopingi” işte tam bu noktada karşımıza çıkmaktadır. Sporda performans ve yetenek doğuştan mı var yoksa çalışmalar neticesinde kazanılan bir durum mu? Bu yeteneklerin ve sonuçta ortaya konulan performansın bir limitinin olup olmadığı günümüzde hala tartışmalıdır. Son yıllarda gelişen genetik bilimi ve atletik performansı etkileyen genlerin tek tek tespit edilmesiyle, vücudun spor branşına ve antrenman programına verdiği fizyolojik tepkinin ölçülmesi, kas tiplerinin tespit edilmesi birçok faktörün DNA’larımıza kodlanmış olduğu ve genlerimiz tarafından kontrol edildiği gerçekliğini ortaya koymuştur.
Sportif yeteneğin genetik bir aktarım ile doğuştan gelen bir etkimi ya da sonradan oluşan bir durum mu olduğu bununla birlikte sportif performansların bir üst sınırlarının var olup olmadığı önceden beri tartışılmış bir konu olmuştu. Son yıllarda gelişen genetik bilimi ve atletik performansı etkileyen genlerin tek tek tespit edilmesiyle, vücudun spor branşına ve antrenman programına verdiği fizyolojik tepkinin ölçülmesi, kas tiplerinin tespit edilmesi birçok faktörün DNA’larımıza kodlanmış olduğu ve genlerimiz tarafından kontrol edildiği gerçekliğini ortaya koymuştur. Genetik altyapı hangi alanlarda etkisini göstermektedir? Sporda genetik altyapı özellikle kuvvet, dayanıklılık, kas kitlesi, kas liflerinin tipi ve oranları ile akciğer kapasitesi üzerinde büyük etki göstermektedir. Genler, ayrıca sporcu vücudunun antrenmana, beslenmeye ve diğer faktörlere nasıl ve ne şekilde cevap vereceğini de belirlemektedir. Örneğin, dayanıklılık için düşük genetik potansiyele sahip olan bir atlet, antrenmana daha iyi cevap verebilme potansiyeline sahip ise dayanıklılık için yüksek genetik potansiyele sahip atletten daha başarılı olabilmektedir.Sportif kalıtsal özellikler kas kitlesi, kas lifleri, kardiopulmoner yapı patlayıcı güç ve dayanıklılık gibi özelliklerde büyük öneme sahip olduğu bilinmektedir. Genler, birçok özelliklerinin yanı sıra sportif performans için bireyin antrenmana, alınan gıdaların vücut tarafından kullanımına ve antrenman sonrası iyileşme sürecine de etki sağlamaktadır. Genlerinde yetenek olan bir sporcu örneğin futbolcunun genleriyle çalışmalar yapılsa ve bu yeteneği öne çıkarılsa diğer sporcu arkadaşlarından üstün hale gelip rekorlar kırabilir mi? Sporcunun genetik altyapısının sadece sporda üstün olabilmek için gerekli potansiyeli belirlediğini unutmamak gerekmektedir. Bir sporcu, rekorlar kırabilmek ve şampiyon olabilmek için gerekli genetik potansiyele sahip olsa bile, sağlıksız bir yaşam tarzı veya yetersiz egzersiz ile sportif performanslarında başarılı olamayacaktır. Benzer şekilde, kısıtlı bir genetik potansiyele sahip olan bir sporcu düzenli bir yaşam tarzı ve bilinçli egzersiz ile branşında üstün bir performans sergileyebilecektir. Yani, genetik altyapı performans potansiyelini belirlemektedir ancak, güncel performans kapasitesi daha çok antrenman, pratik, motivasyon ve beslenme gibi diğer faktörlerden etkilendiği ve tüm faktörlerin bir arada olduğu sporcularda üstün başarı elde edildiği artık biliniyor. Bir de sporda yetenek var elbette. Sporda yetenek seçimindeki genetik yöntemlerin amacı, seçilen spor branşının özelliklerine en uygun olan sporcuları belirlemek ve başarıyı hedeflemektir. Bu yeni yöntemle dünyanın pekçok ülkesinde uygulanan genetik taramalarla sporda yetenek seçimi yöntemine spor dünyası oldukça hassas yaklaşıyor. Uzmanlar spordaki genetik analizlerinin sadece bununla sınırlı olmaması gerektiğini sporcularda Obezite Genetiği konusunda da benzer testlerle, obezite hastalığının genetik tanısı, gen yapısına uygun bireysel diyet ve egzersiz programlarını da birlikte araştırıp uygulamak gerektiğini belirtiyorlar.Sportif yeteneğin genetik bir aktarım ile doğuştan gelen bir etkimi ya da sonradan oluşan bir durum mu olduğu bununla birlikte sportif performansların bir üst sınırlarının var olup olmadığı önceden beri tartışılmış bir konu olmuştu. Son yıllarda gelişen genetik bilimi ve atletik performansı etkileyen genlerin tek tek tespit edilmesiyle, vücudun spor branşına ve antrenman programına verdiği fizyolojik tepkinin ölçülmesi, kas tiplerinin tespit edilmesi birçok faktörün DNA’larımıza kodlanmış olduğu ve genlerimiz tarafından kontrol edildiği gerçekliğini ortaya koymuştur. Genetik altyapı hangi alanlarda etkisini göstermektedir? Sporda genetik altyapı özellikle kuvvet, dayanıklılık, kas kitlesi, kas liflerinin tipi ve oranları ile akciğer kapasitesi üzerinde büyük etki göstermektedir. Genler, ayrıca sporcu vücudunun antrenmana, beslenmeye ve diğer faktörlere nasıl ve ne şekilde cevap vereceğini de belirlemektedir. Örneğin, dayanıklılık için düşük genetik potansiyele sahip olan bir atlet, antrenmana daha iyi cevap verebilme potansiyeline sahip ise dayanıklılık için yüksek genetik potansiyele sahip atletten daha başarılı olabilmektedir.Sportif kalıtsal özellikler kas kitlesi, kas lifleri, kardiopulmoner yapı patlayıcı güç ve dayanıklılık gibi özelliklerde büyük öneme sahip olduğu bilinmektedir. Genler, birçok özelliklerinin yanı sıra sportif performans için bireyin antrenmana, alınan gıdaların vücut tarafından kullanımına ve antrenman sonrası iyileşme sürecine de etki sağlamaktadır. Genlerinde yetenek olan bir sporcu örneğin futbolcunun genleriyle çalışmalar yapılsa ve bu yeteneği öne çıkarılsa diğer sporcu arkadaşlarından üstün hale gelip rekorlar kırabilir mi? Sporcunun genetik altyapısının sadece sporda üstün olabilmek için gerekli potansiyeli belirlediğini unutmamak gerekmektedir. Bir sporcu, rekorlar kırabilmek ve şampiyon olabilmek için gerekli genetik potansiyele sahip olsa bile, sağlıksız bir yaşam tarzı veya yetersiz egzersiz ile sportif performanslarında başarılı olamayacaktır. Benzer şekilde, kısıtlı bir genetik potansiyele sahip olan bir sporcu düzenli bir yaşam tarzı ve bilinçli egzersiz ile branşında üstün bir performans sergileyebilecektir. Yani, genetik altyapı performans potansiyelini belirlemektedir ancak, güncel performans kapasitesi daha çok antrenman, pratik, motivasyon ve beslenme gibi diğer faktörlerden etkilendiği ve tüm faktörlerin bir arada olduğu sporcularda üstün başarı elde edildiği artık biliniyor. Bir de sporda yetenek var elbette. Sporda yetenek seçimindeki genetik yöntemlerin amacı, seçilen spor branşının özelliklerine en uygun olan sporcuları belirlemek ve başarıyı hedeflemektir. Bu yeni yöntemle dünyanın pekçok ülkesinde uygulanan genetik taramalarla sporda yetenek seçimi yöntemine spor dünyası oldukça hassas yaklaşıyor. Uzmanlar spordaki genetik analizlerinin sadece bununla sınırlı olmaması gerektiğini sporcularda Obezite Genetiği konusunda da benzer testlerle, obezite hastalığının genetik tanısı, gen yapısına uygun bireysel diyet ve egzersiz programlarını da birlikte araştırıp uygulamak gerektiğini belirtiyorlar.
